Di Şerê Navxweyî Yê Îspanyayê de Mînaka Dîrokî Ya Piştgiriya Navnetewî: Tûgayên Navnetewî

Yek ji şerê herî girîg yê di na herdu şerên cîhanêde, şerê nanxweyî yê Îspanyayê ye. Di Îspanyaya ku bi qraltîyê dihat rêvebirin 33 cara kabîne hatiye guhertin. Di sala 1923’ande artêşê darbe kiriye, General Rîvera weke serok dîktatoriya xwe çêkiriye. Bi vê pêşketinêre di welat de aliyên rast-çep awayek hişk pêşketiye û herdem holek ya kaosê derketiye. Rîvera di sala 1930’an de neçar maye îstîfa bike û di salên vê dişopîne de 6 salan çep dema hatîn ser deshilatê yên milê rast kirine zindanêde û dema yên rast hatîn ser deshilatê jî xwestine yên çep tasfiye bikin.

Di sala 1936’ande dijî deshilata komarê di nava artêşêde raperînek despêkiriye, generalê faşîst Franko jî bû serokê vê raperînê, hemberî wî jî yên çep (komar), karker, gundî û anarşîst jî di milekêde kom bibûn. Bi vî awayî şerê navxweyî yê îspanyayê despêkir.

Dema şer despêkir Hîtler û Mosolonî yekser fîloyên xwe yên balafiran rêkir alîkariya Frankore. Yên komarê jî ji Yekitîya Sovyetan destek girtin lê ya herî giring ji 53 welatan beşdarbûna vî şerî û avakirina Tûgayên Navnetewî bûn.

Despêka avakirina Tûgayên Navnetewî ji yekbûna partiyên Komînîst yên Îtalya û Fansayê çêbû. Partiya Komînîst ya Fransayê Çêkirina cilên şervanan girt serxwe.

Serkeftina herî mezin parastina Madrîtê bû. Dema ku li herdrde di sengerande şer dewam dikir, faşîstan şûna reste rast êrîşî Madrîtê bikin Madrît dorpêç kirin. Li Madrît û gelek bajar û kasabayan şerên pir dijwar hatin jiyan kirin. Balafirên Hîtler bajarê Gûernîca yê ji wêneyê Pîcassore bûyî mijar bombebarankir. Girtina Madrîtê ji aliyê faşîstanve şer bi dawî bû. Mirovên ku di şerde miriyîn tê texmîn kirin ku derdora 500 hezariye. Bi vî awayî dîktatorîya Franko ku heta sala 1975’ê dewam bike despêkir.

Lê bîranînên berxwedanê di civaka Îspayayê de hişyarbûnek timî ya demokratîk vekiriye. Piştî Franko mirî yekser anayasaya Îspanyayê ku di destê Faşîstande hatibû çêkirin hat rakirin û sîstema îro ya ku girêdayî herêmên xweser hat çêkirin.

Di nava şerde mînaka herî baş ya hevgirtina navnetewî hat jiyan kirin, kesên ji derve hatîn dibin disîplînek şidayîde perwerdeya xwe dîtine û di her sengerêde şer kirine û bûne moral. Lê ji bo şkandina desteka faşîst ji dewletên din digrin di Îlona 1938’an de deshilata komarê biryar da ku tagûyan navnetewî ku nêzî deh hezar kesan pêk dihat belav bike û vê biryarê di Cemiyeta Netewande anî ziman. Ji ber ku kesên ji derve hatîn ji welatên deshilatên wan faşîst hatibûn vegera wan bi rîskbû.  Ji ber wê kirin welatiyê Îspanyayê û tevlî artêşa Îspanyayê bûne.

Serkaniya Navê “Gêrîlatiya Bajar”: RAF

Fraksiyona Artêşa Sor (Rote Armee Fraktîon) ku li Almanyayê di pêşenktiya Anderas Baader û Ûlrîke Marîe Meînhof hatî avakirin, koma şoreşger ya despêkiye ku têgeha “gêrîlatiya bajar” bi karaniye. RAF tevgereke di sala 1960’an di nava protestoyên xwedevanande derketiye û pêşketiye.

Di dema tevgerên xwedevanande ya sala 1968’an Ûlrîke têkoşîna komên çep bê çalak dibîne û tevlî ji girtîgehê revandina Andreasê ku zerar daye dikanekê dibe û piştî vê bûyerê RAF tê avakirin.

Piştî fîrara Andreas bi 20 hevalên xwere li qampên filîstînê perwerde dibîne û piştî zivirîn li navendên bajarande çalakiyên ku kapîtalîzmê û deshilatê armanç digre dikin. Ev koma ku ji ber bombebarankirina barargehên DYE, soygûnên bankayan, sabotaj, kuştina şofêr û parêzvanan, rehîn girtin û kuştina dîplomatan û sermayedaran ketine rojeva Almanya û Cîhanêde û di sala 1972 an bi despêkê pêşengên vê komê Ûlrîke û Andreas û gelek kesêndin tên girtin.

Ûlrîke û Andreas di salên 1976’an û 1977’an di hûcreyên xwede mirî hatine dîtin. Tê îda kirin ku xwe kuştine jî ew tawê betaniyê ku tê îda kirin Ûlrîke xwe pê xenîqandiye nikare giraniya Ûlrîke rake û kuştina Andreas bi guleyê ji patika xwe diyar dibe ku ji aliyê dewleta Almanve hatine qetilkirin.

Ji ber li gorî rêjeya xwerêxistinkirina kapîtalîzmê şoreşgerên Almanan civak têraxwe rêxistin nekiriye û bû sebebê ku hemberî êrîşên giran ne kare hebûna xwe bide berdewam kirin. Lê hem di aliyê berxwedana zindanande û hemjî derbarê şerê bajarande rêxistinkirina gel kêmbe jî, pêşxistina têgeha “gêrîlayê bajar” bi teorî û pratîka xwe yek ji dersên herî girîng yê dîrokê avakirine û mîrateya berxwedana radîkal hilêştine.

Encam: Serkeftina Gelê Şerdike

Ji şerê Areb-Îsraîlê heya Başûrê Efrîqayê, ji Balkanan heya Kafkasyayê, ji Îrlandayê heya Zapatîstayan, ji gêrîlatiya Che Gûevera heya Mahîr Çayana gelek mînak dikarin werin lêkolîn kirin. Berxwedana Emer Mûtar dijî Îtalyanan rêxistinkirî ji bo gêrîlatiya çolê hînkere. Di şerê serxwebûna Cezayîrêde hemberî hêza 470 hezar ya Fransiyan bi 30 hezar hêza gelê şoreşger hatiye berxwedan û rexmê 960 hezar Cezayîrî hatîn kuştin jî serkeftin bi desxistine. Ji hemûya dersên mezin yên bên girtin hene. Herî dawî berxwedana Kobanî hemû şerên bajaran yên dîrokê bixwede kom kiriye.

Dema li şerê roja me ya dinavbera şaristaniya dewletê û şaristaniya demokratîk tê meyze kirin li gorî berê windahiyên sivîlan gelek zêde bûne û ev tê wateya tarzê berê yê şer hatiye derbaz kirin.

Di şerê Cîhanê yê yekemînde windahiyên sivîlan %5, di şerê Cîhanê yê duyemînde jî windahî %48 û ji 1990’an heya şerên îro dewam dikin windahiyên sivîlan % 95’e. Li gorî vê îstatîstîkê tevlî bibe jî nebe jî bajar û gelê sivîl hedef tê girtin.

Yek ji encama girîng ya şerê bajaran jî bûyera koçê ye. Bi taybet şerên ku dizivirin şerê navxweyî yek ji encama wê ya giran koçên mezinin. Hannah Arendt vê rewşa nû di pirtûka xweya emperyalîzmê de wusa vegotin kiriye: “ şerên navxweyî yên piştî 1920’an komên koçberan yên ku li ti derî nayên pejirandin û li ti derî asîmle nabin avakiriye. Dema ji warê xwe qut bûyîn êdî bê war bûn. Dema dewleta xwe hêliştîn êdî bê dewlet man. Dema ji mafên miravan bê par hatin hiştin êdî bê maf bûn. Zêdehiya rûyê erdê bûn.”

Dema koçber di nava têkiliyên dewletande bûn parçeyek taybet ya dîplomasiyê, derdê deshilatan ji wan xilasbûn yan jî kirina amêra şantajê ya siyasî-okonemîk.

Teknolojiya roja me jî ji bo bandorên derûnî yên şerên bajaran li ser dijmin jî çare ne dîtiye. Pênasekirina şerên çaxa nû li gorî hêza nûkleerî û hêza teknîk ya hewayî idaya derûnîya leşkeran rehet dike ji aliyê berxwedêranve vale hatiye derxistin. Di vê şerên nûjen aseptîkbin. Leşkerên Amerîkayê bi balefirê firînek şend saetî piştî Afganîstan bombeberan dikin dizivirin mala xwe temaşeyî televîzyonê dikin.” (Renata Salecl) hêzên emperyalîst îda bikin ku pêvajoya leşkerên vîrûs, mîkrop, nexweşî nagrin, na kevin sendromê despêkiribe jî diyare ku şerê di nava bajarande û bi taybet yên dema dawî berçav negirtine yan jî ji ber probagandayê ne derxistine pêş.

Di şerên berên yên bajarande bi taybet “dorpêç” û hemberî vê berxwedan di pêşdebe di roja mede di kolanande, malande, barîkatande rewşa pevçûnê derketiye pêş. Di televîzyonên neslên nû de manzarayên pevçûnên Qûdus, Saray-Bosna, Bexda, Şam û Kobanî ji behskirina guherîna şerên bajaran yên “herêma nêzîk” bese. Ev rewş jî dibe sedem ku encamên pirsgirêkên kûr yên derûnî.

Şerên dem dirêj yên di bajarande tên jiyan kirin, nikare bê înkar kirin ku weke şûrekê herdû milê wê tûj bandorên wê hene. Hemberî berxwedana gel faktora “dem” dema rast nayê karanîn hêzên dijmin dikare vê weke şkestinê karbîne.

 Rûxandina cih û berhemên dîrokî û xwezayî hinek caran encamên neyên seresast kirin yên hem moral û hem çandî derdixe. Ji ber wê bihayê azadiyê bi tiştekêre nayê hesibandin. Dema nirxên dîrokî û herêma jiyanê tê xirakirin û metîngehkirin, kirina dewrê ya şîrketên înşaatê yên kapîtalîst jî ji bo gelê berxwedide encamê na guhere. Dersa herî mezin ya berxwedanên dîrokê serkeftina tîmî ne tenê di herêma şerde tê bidesxistin, qasî li qada şerde ne winda kirin avakirina civakî û berxwedana çandî encamên timî derdixe holê.

Dijmin di van şerande serkeftin bidesxistiye lê lê kesên ser navê gel şer kirine jî tecrûbe girtine. Mînak dema Almanan yekem êrîşî bajarên Sovyetê dikin dersa “blok bi blok û avakirina çengên pêşveçûna pareler” derxistine û dema êrîşî bajarên din dike vê taktîkê kartîne. Di despêkêde Sovyetên ku bi zorî çend heftiyan berxwedidan bi saya tecrûbeya girtîn bi mehan berxwedane û serkeftin bidesxistiene.

Şerê bajaran bi mehan yan jî bi rojan dewam bike bi girtina qadê yan jî bi taktîka lêbide û bireve berdewam bike di encamêde dibe şerên ku bandorên sîyasî, civakî û çandî yên rejîmên faşîst yên metînger li ser gel di rêjeyek diyarde dişke. Di vê wateyêde eger rêxistinkirin baş hatibe kirin, alî hatibûn diyar kirin û baş hatibin agahdarkirin, şerên zêdetir tevlîbûna gel şerên diyarkerin. Derbazkirina şer di nava motrepolên dewleta dijminde jî êdî berbi serkeftinêde tê wateya derbeya dawî ya li dijmin xistine. Mînakên dîrokî ji her cûrê taktîk dewementre bibe îlham jî lê di rastîde stratejiya serkeftinê li gorî şerd û mercên gel bên rêxistinkirine.

Hemberî êrîşên dijî hemû gel tên kirin, li gorî deşt, çol, çiya û bajar yên gel lê jiyan dike bê rêxistinkirin û derbazî berxwedanê bê kirin, hemberî şerê qirêj yê deshlatdaran çareya bê kirine.  Weke mînakên Başûrê Afrîqa jî tê famkirin pêvajoya guftugo û danûstandinê li gorî hêza berxwedanê şekil digre.

 Di Cîhana roja mede hembîrî van şerên hov û %95’ê gelê sivîl tên kuştin, berxwedana stratejîk ya serkeftinê bîne bê yî gel nikara were fikirîn. Hemberî teknîka dijmin bilindkirina pîvanên qadroyê ku gel rêxistin bike pêşxistina teybetmendiyên fermandarê ku gel tevlî bike û weke hesasîyetên di hemû cîhanêde vekirî hêliştina riyên siyasî di serkeftina têkoşînêde weke neba nabe tê dîtin. Ji ber ku sira vê di gotinek ya Rêber APO ku bi israrî bal dikişîne serde veşartiye.

“Gihiştina Rastiya Gelê Şerdike!”